Bài viết được tham vấn bởi Ông Nguyễn Thành Danh, truyền nhân đời thứ 4 dòng họ Lương y Nguyễn Văn Thơm, chuyên gia Đông y tại Dược Bình Đông, giàu kinh nghiệm điều trị các bệnh lý xương khớp.

Khớp gối là một trong những khớp lớn nhất và quan trọng nhất trong cơ thể với cấu tạo phức tạp gồm nhiều thành phần. Không chỉ đóng vai trò nâng đỡ trọng lượng toàn bộ cơ thể, khớp vùng gối còn giúp con người thực hiện các hoạt động cơ bản mỗi ngày như đứng lên, ngồi xuống, đi lại, chạy nhảy. Ngoài ra, những chức năng quan trọng của khớp gối còn là:

• Nâng đỡ trọng lượng cơ thể khi đứng, đi lại hay mang vác vật nặng, khi đứng lâu hoặc vận động liên tục, vì khớp gối đóng vai trò chịu lực chính.
• Duy trì sự ổn định và cân bằng, tạo nên sự vững chắc cần thiết để giữ thăng bằng khi thay đổi tư thế đột ngột, di chuyển trên địa hình không bằng phẳng.
• Giảm xóc và hấp thụ lực khi chạy, nhảy hoặc hạ người, khớp ở gối giúp phân tán lực tác động xuống chân, hạn chế tổn thương cho xương ống chân và hệ khớp.

Để làm tốt những chức năng này, chuyển động chủ yếu của khớp gối là gập và duỗi – tương tự cơ chế của một bản lề sinh học. Khi duỗi chân, các bề mặt khớp tiếp xúc nhẹ nhàng để tạo lực đẩy; khi gập chân, xương đùi lăn và trượt ổn định trên xương chày nhờ lớp sụn và chất hoạt dịch. Phạm vi vận động của khớp ở gối dao động từ 0-2 độ khi duỗi thẳng và đạt đến 130-140 độ khi gập tối đa. Do đó, nếu thiếu đi sự linh hoạt từ khớp này, mọi chuyển động dù đơn giản nhất cũng trở nên khó khăn hoặc bị giới hạn.

Giải phẫu cấu tạo của khớp gối

Khớp gối được cấu tạo từ nhiều thành phần phối hợp chặt chẽ. Mỗi bộ phận trong khớp giữ một chức năng chuyên biệt. Nhờ sự kết hợp nhịp nhàng của các bộ phận này tạo nên một cấu trúc linh hoạt nhưng vẫn đảm bảo tính ổn định cao. Cụ thể, khớp gối sẽ gồm các cấu tạo như hình minh họa bên dưới:

Xương khớp gối

Các xương trong khớp gối đóng vai trò là khung xương chủ lực, không chỉ nâng đỡ trọng lượng cơ thể mà còn duy trì sự ổn định trong suốt quá trình vận động. Chính sự gắn kết giữa ba loại xương này đã tạo nên độ linh hoạt cần thiết cho khớp hoạt động hiệu quả.

• Xương đùi là phần xương dài nằm phía trên, đầu dưới của xương đùi tạo thành hai lồi cầu tròn khớp với xương chày.
• Xương chày là xương lớn phía dưới khớp gối, đầu trên xương chày tiếp xúc với xương đùi và chịu trách nhiệm chính trong việc đỡ toàn bộ trọng lượng từ thân trên truyền xuống.
• Xương bánh chè nằm phía trước khớp, là xương nhỏ có hình tam giác, giúp bảo vệ khớp gối khỏi các va chạm và đóng vai trò như một điểm tựa tăng lực cho cơ tứ đầu đùi khi duỗi chân.

Sụn khớp gối

Sụn trong khớp gối đóng vai trò như lớp áo giáp bền bỉ, giúp bảo vệ đầu xương trước các tác động cơ học trong quá trình vận động. Nhờ khả năng giảm ma sát và hấp thụ lực tốt, sụn góp phần duy trì sự ổn định, trơn tru cho toàn bộ cấu trúc khớp gối.

• Sụn khớp là lớp mô trơn mịn bao phủ bề mặt đầu xương, giúp các đầu xương trượt lên nhau mà không gây đau hay tổn thương. Đồng thời, sụn này đóng vai trò như lớp đệm chịu lực, giảm áp lực lên nền xương khi đi lại hoặc vận động mạnh.
• Sụn chêm là hai miếng sụn hình chữ C nằm xen giữa xương đùi và xương chày. Nhờ độ đàn hồi dẻo dai, sụn chêm giúp phân tán lực nén từ cơ thể, hạn chế va đập trực tiếp lên sụn khớp và giảm nguy cơ tổn thương kéo dài theo thời gian.

Dây chằng

Dây chằng là thành phần quan trọng giúp giữ vững cấu trúc khớp gối, hạn chế các chuyển động sai lệch và ngăn ngừa tình trạng trật khớp, xoay lệch hay tổn thương trong quá trình vận động. Dây chằng được chia thành nhiều loại, trong đó phổ biến nhất là:

• Dây chằng chéo trước (ACL): Nằm ở vị trí trung tâm đầu gối và có chức năng điều khiển chuyển động quay và chuyển động về phía trước của xương chày (xương cẳng chân).
• Dây chằng chéo sau (PCL): Nằm phía sau đầu gối, có chức năng điều khiển chuyển động ra sau của xương chày.
• Dây chằng bên trong (MCL): Kéo dài từ mặt trong của đầu trên xương chày lên mặt trong của đầu dưới xương đùi, có chức năng duy trì sự ổn định cho đầu gối bên trong.
• Dây chằng bên ngoài (LCL): Nằm ở bên ngoài đầu gối, tạo thành góc hẹp ở phía sau, có chức năng duy trì sự ổn định cho mặt ngoài của đầu gối.

Khi một trong bất kỳ loại dây chằng nào vừa kể đến bị tổn thương, khớp gối có thể trở nên lỏng lẻo, đau nhức và dễ mất cân bằng trong khi vận động, nhất là ở người hay vận động mạnh hoặc lớn tuổi.

Cơ bắp và gân

Để khớp gối vận hành linh hoạt và duy trì sự ổn định, không thể thiếu sự phối hợp của hệ cơ và gân bao quanh. Trong đó, cơ tứ đầu đùi và cơ gân kheo đóng vai trò chủ lực trong các chuyển động gập – duỗi, giúp người dùng đứng lên, ngồi xuống hoặc giữ thăng bằng an toàn. Song song đó, hệ thống gân đóng vai trò như “cầu nối” giữa cơ và xương, cho phép truyền lực hiệu quả để tạo ra chuyển động chính xác mà không gây trượt khớp, bao gồm:

• Gân cơ tứ đầu đùi giúp cơ thẳng đùi, cơ rộng ngoài, cơ rộng trong, cơ rộng giữa bám vào cực trên của xương bánh chè. Chúng giúp kiểm soát lực duỗi gối, đặc biệt trong các động tác như đá chân hoặc đứng dậy.
• Gân xương bánh chè nối từ phần dưới xương bánh chè đến phần dưới xương chày, tạo nên một trục truyền lực vững chắc khi duỗi thẳng chân hoặc chống đỡ trọng lượng cơ thể.

Khi các cơ hoặc gân quanh khớp gối yếu đi, khả năng kiểm soát chuyển động cũng bị suy giảm đáng kể. Khớp dễ rơi vào trạng thái mất cân bằng, khiến người bệnh cảm thấy mỏi nhanh, đau nhức sau khi vận động nhẹ. Đặc biệt ở người thường xuyên chơi thể thao hoặc người cao tuổi, tình trạng này có thể làm tăng nguy cơ trượt khớp, bong gân hoặc rách dây chằng nếu không được chăm sóc đúng cách.

Bao khớp

Bao khớp là một túi mô mềm chứa dịch khớp – một loại chất lỏng được ví như “dầu bôi trơn sinh học” của cơ thể. Lớp dịch này bao quanh toàn bộ khớp gối, giúp các bộ phận như xương, sụn, gân và dây chằng di chuyển mượt mà, giảm ma sát và ngăn tổn thương khi khớp vận động liên tục. Không chỉ vậy, bao khớp gối còn đóng vai trò như bộ giảm xóc, bảo vệ khớp gối khỏi tổn thương cơ học, hấp thụ lực tác động khi đi lại, chạy nhảy hoặc khi đầu gối bất ngờ bị va chạm. Đặc biệt, lớp màng hoạt dịch lót bên trong bao khớp có nhiệm vụ nuôi dưỡng sụn, giữ được độ đàn hồi và bền bỉ.

Khi gặp các vấn đề liên quan đến xương khớp gối như đau nhức gối, mỏi chân, thoái hóa hoặc bệnh viêm khớp, bạn có thể tham khảo Thảo Linh Tiên của Dược Bình Đông – sản phẩm bảo vệ sức khỏe hỗ trợ chăm sóc xương khớp được phát triển từ các thảo dược thiên nhiên kết hợp công nghệ hiện đại. Thảo Linh Tiên mang đến giải pháp tiện lợi trong việc giúp giảm các triệu chứng đau nhức xương khớp, đau nhức, tê mỏi chân tay do viêm khớp, thoái hóa xương khớp và phong thấp gây ra.

Thông tin của Lương y Nguyễn Thành Danh

Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Dược Bình Đông. Khi chia sẻ, cần trích dẫn nguồn đầy đủ: “Tác giả: Lương y Nguyễn Thành Danh – Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: “Theo Dược Bình Đông” hoặc tương tự, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

Tham khảo: Vinmec, Nhà thuốc Long Châu, Bệnh viện Tâm Anh ,  Medlatec